Volume 1 1970
AHMED MAHMOOD
CLINOPYROXENES OF THE TESCHENITIC ASSOCIATION FROM THE POLISH CARPATHIANS
A mineralogical study of the chief mineral component i.e. pyroxenes of the teschenitic association is made. The pyroxenes are mostly titan-augites. Besides these a later stage green variety occurs as the chief mafic mineral of the leucocratic rocks. It was identified as ferri-ferrous augite. All these pyroxenes are Si deficient Al along with a small amount of Ti, in certain cases, compensates this deficiency. The amount of Al+Ti, however, in the case of green ferri-ferrous pyroxene is insufficient and thus Fe3+ is supposed to fill the lacking Z sites. The pyroxenes investigated are compared with those from the other petrological provinces.
AHMED MAHMOOD
PIROKSENY SKAŁ SERII CIESZYNITOWEJ POLSKICH KARPAT
Niniejsze studium mineralogiczne poświęcone jest piroksenom jedno-skośnym, stanowiącym jeden z najważniejszych składników skał serii cieszynitowej polskich Karpat. Autor szczegółowo zbadał trzy wybrane okazy świeżych i z genetycznego punktu widzenia ważnych piroksenów. Najpospolitszą odmianą w tych skałach są augity tytanowe, z których zbadano dwa. Trzeci okaz reprezentuje zieloną odmianę augitu, zasobną w żelazo, wyseparowaną z leukokratycznego sjenitu zawierającego nefelin i analcym. Skałami macierzystymi pozostałych piroksenów były odpowiednio limburgit i cieszynit. Ponadto w rozważaniach uwzględniono dane o augicie tytanowym zawarte w pracy Wawryka (1935).Pirokseny wydzielono ze skał za pomocą separatora magnetycznego oraz cieczy ciężkich (jodku metylenu i cieczy Thculeta).W tabelach l i 4 przedstawiono wyniki badań mikroskopowych i rentgenowskich, które wykazały, że omawiane pirokseny należą do szeregu diopsyd-hedenbergit. Analizy chemiczne (tab. 2 i 3), wykonane metodami kompleksome-trycznymi, płomieniowo-fotometrycznymi i fotokolorymetrycznymi, wykazały typowo wapniowy charakter badanych piroksenów oraz wysoką zawartość w nich aluminium. Pierwiastek ten pełni zasadniczo rolę podstawnika krzemu w tetraedrycznych pozycjach Z tych piroksenów, które wykazują niedobór SiO2.Augity tytanowe zawierają znacznie mniej żelaza niż zasobny w ten pierwiastek piroksen występujący w żyle sjenitowej, stanowiącej przypuszczalnie produkt późniejszego stadium krystalizacji w środowisku o niższej temperaturze. W tym szczególnym przypadku ilość jonów Al3+ nie wystarcza nawet do obsadzenia wraz z Si44+ wszystkich pozycji Z, wskutek czego część tych pozycji zajmuje najprawdopodobniej Fe3+, a piroksen ma charakter żelazowo-żelazawy. Podstawienie Si=>Al nie jest jednak tak prawidłowe jak Mg=>Fe lub Ca(Fe2+, Mg)=> NaFe3+, chociaż na wykresie Si: Alz wszystkie badane minerały układają się w strefie piroksenów pochodzących ze skał alkalicznych zawierających skaleniowce. Jak się wydaje, w danym przypadku Ti nie jest czynnikiem kontrolującymi Al.Jest rzeczą charakterystyczną, że omawiane pirokseny nie wykazują podstawienia wapnia przez alkalia na większą skalę. Dlatego linia przebiegu ich krystalizacji jest niemal równoległa do linii łączącej punkty projekcyjne Di i Hd. Jednak przy wyższej zawartości Na i Fe3+ w piroksenie żelazowo-żelazawym może on zawierać domieszkę drobiny akmitowej. Na ogół omawiane pirokseny wykazują skład odpowiadający ich środowisku magmowemu. Ich główną cechą jest niedobór Si i związane z tym zjawisko wchodzenia w pozycje tetraedryczne Z takich jonów trój- i czterowartościowych, jak: Al, Fe i Ti. Stopień tego podstawienia zależy od nasycenia krzemionką danej frakcji magmy oraz od temperatury jej krystalizacji.