Volume 8 No1 1977
MICHAŁ SACHANBIŃSKI, JANUSZ JANECZEK
STILPNOMELANE FROM GRANITE
PEGMATITES
OF THE STRZEGOM-SOBÓTKA MASSIF
Stilpnomelane in paragenesis with chlorite, tourmaline, cleavelandite and zeolites has been found in granite pegmatites near Strzegom. It is presumably the first recorded occurrence of that mineral in granite pegmatites. This paper presents the results of field investigations, optical examinations, SEM studies, as well as X-ray, DTA, IR spectroscopic and electron microprobe analyses. The origin of stilpnomelane from Żółkiewka has been discussed, emphasizing the role of silica-rich boron-bearing hydrothermal solutions which were responsible for the transformation of Fe chlorite into stilpnomelane.
MICHAŁ SACHANBIŃSKI, JANUSZ JANECZEK
STILPNOMELAN Z PEGMATYTÓW GRANITOWYCH MASYWU STRZEGOM-SOBÓTKA
W magmowych pegmatytach granitowych z kamieniołomów Andrzej i Krakowski w Żółkiewce koło Strzegomia stwierdzono stilpnomelan. Występuje on w tzw. pegmatytach sieciowych, gdzie pojawia się w formie swoistego, migotliwego nalotu na kryształach mikroklinu, kwarcu i albitu w paragenezie z turmalinem (fot. 1 i 2). Ponadto w większych ilościach znaleziono go w chlorycie (metasomatycznym). Rozmiary łuseczek stilpnomelanu nie przekraczają 1 mm, a jego pokrój najlepiej widać w mikroskopie skanningowym (fot. 3 i 4). Makroskopowo można wyróżnic dwie odmiany stilpnomelanu: ferrostilpnomelan o barwie ciemnozielonej i czarnej (dominujący) oraz złocisto-brunatny ferristilpnomelan. Oznaczono współczynniki załamania światła obu odmian. Identyfikację stilpnomelanu oparto na wynikach badań rentgenowskich (najsilniejsze linie: 12,08 ; 4,04 ; 3,028 ; 2,583 ) oraz badaniach termicznych (fig. 1) i spektroskopowych w podczerwieni (fig. 2). Ponadto podano również skład chemiczny ferrostilpnomelanu, oznaczony na mikroanalizatorze rentgenowskim (tab. 1) i występowanie pierwiastków śladowych (tab. 2). Stwierdzenie po raz pierwszy stilpnomelanu w granitowych pegmatytach magmowych rzuca nowe światło na ten dotychczas uważany za typowy minerał metamorficzny. Wypowiadając swój pogląd na genezę stilpnomelanu z Żółkiewki koło Strzegomia, autorzy uważają, ze powstał on w wyniku przeobrażenia chlorytu Fe pod wpływem zasobnych w krzemionką i bor roztworów hydrotermalnych wzbogaconych w pierwiastki śladowe: Be, Li, Sn i inne. W pegmatytach granitowych Żółkiewki stwierdzono szereg transformacyjny: biotyt- chloryt Fe- ferrostilpnomelan- ferristilpnomelan.